Δημήτρης Δαπέργολας - Συνθέτης

Program Notes ΔΗΜΗΤΡΗ Μ. ΔΑΠΕΡΓΟΛΑ

ΣΥΜΦΩΝΙΑ σε DO Μείζονα-"Συμφωνία της Κέρκυρας”

Να....κάπως έτσι γράφτηκε η «Συμφωνία της Κέρκυρας»
.........Κάποια μέρα του 1977 στις Βρυξέλλες και κατά την ώρα του μαθήματος ο αξέχαστος καθηγητής μου Jylien Ghyoros μας ανακοίνωνε στην τάξη ότι «.....Εάν δεν μου παραδώσετε το πρώτο μέρος μιάς δικής σας συμφωνίας......πτυχίο δε βλέπετε».

Αρχίσαμε λοιπόν να γράφουμε ο καθένας τη δική του εργασία χρησιμοποιώντας κάποιο δικό του ψυχικό κίνητρο.
Ρωτώντας τον εαυτό μου για ποιο πράγμα θά' θελα να μιλήσω μουσικά, έπαιρνα αυτόματα τη στερεότυπη ενδόμυχη απάντηση: «Μα φυσικά για κείνη που τόσο αγάπησες κι άλλο τόσο στη ζωή σου στερήθηκες».....¹
.......Σαν τον κατάδικο (θυμάμαι) με φόρτωναν στη στρίγγλα την Αγγέλικα για να με ξαναφέρει (μετά από ολιγοήμερες θερινές διακοπές) στην τσιμεντούπολη των τεχνών², των γραμμάτων και των καυσαεριωδών θορύβων. Και τότε τα παιδικά μάτια έκλειναν και άνοιγαν εκείνα της φαντασίας, και της νοσταλγίας. Έτσι πάλι όσα ήσαν κοντά μου. Και το Καρδάκι και ο Ανεμόμυλος, και ο κορίτος μου, και τ’ αρμίδια μου, και οι καραγκιόζοι μου, και ο Κατέχης με την καρότσα που με τις τραβηξιές με κατεβάζανε απ’ αυτήν, κι η θειά μου η Μαρία που με μεγάλη δυσκολία κατάφερνε να με πιάσει για να με πλύνει, και τα μουράγια που κάτω απ’ αυτά έβγαζα το σκουλούκι για να.....ψαρέψω, και το Καπο-Σίδερο σαν μας πήγαινε 'κεί πέρα η βάρκα του θείου μου του Τσάντου φορτωμένη μέχρι τα μπούνια και στενάζοντας από το βάρος, (σημαντικότατο μέρος του οποίου αποτελούσε ο καλός μου ξάδελφος Ανδρέας), κι η Παληοκαστρίτσα ή το Γαστούρι με τους απέραντους ελαιώνες, που κατ’ απ’ αυτούς ο κόσμος χόρευε τις γιορτές μεθυσμένος από τα μελωδικότατα μα και φλύαρα «ρίου- ρί» των βιολιών κι ο δαίμονας ο άλλος ξάδελφος μου ο Βαγγελάκης που ήταν ο αγαπημένος φόβος και τρόμος μου και ο καλός μου Μπάρμπα Παναγιώτης, και ο Νούνος μου ο γλυκύτατος και γραφικότατος Παπά – Μίμης και ο Άγιος μου.
.......Πάνω στο κρεβάτι μιας επάρατης επιθανάτιας αγωνίας³ ο σεβάσμιος εκείνος δάσκαλός μου διάβαζε στα 1978 την «Έκθεση» (όπως λέγεται στη μουσική γλώσσα) του έργου μου κι αμέσως κατάλαβε για ποιο πράγμα θα μιλούσα μέσα σ’ αυτό, μια και κείνος πριν ένα χρόνο είχε πιεί το νερό του Καρδακιού που όπως λέει κι ο Λ.Μαβίλης «όποιος μ’ αυτό το χείλι βρέξει, στα γονικά του δε θέλει να γυρίση πλιά».........Σαν τελειώσης και το τέταρτο μέρος (μου λέει) νεκρό ή ζωντανό θα με καλέσης να την ακούσω.

....Η γρίπη μιας βδομάδας με κράτησε στα 1982 μακριά από το σχολείο και από το επιβεβλημένο (δια τον επιούσιον) καθημερινό μου ωράριο. Το χρονικό αυτό διάστημα στάθηκε αρκετό για να τελειώσω το πρώτο μέρος της συμφωνίας μου. Εδώ το Καράβι πλησιάζει το νησί και τα μάτια της φαντασίας βλέπουν την παραδεισένια φύση, τα γαλανά ακρογιάλια, την κίνηση στην πόλη, λειτανίες, χορούς, γλέντια, τραγούδια. Και μέσα απ’ όλους αυτούς τους ήχους ακούω καθαρά να ξεπηδούν 4 νότες: SOL-DO-RE-SOL (Κέρ – κυ – ρά –μου!)^11α που αργότερα ερευνώντας ανακαλύπτω πως αυτές είναι η βάση της μουσικής δομής του μεγαλύτερου ποσοστού των Κερκυραϊκών λαϊκών μελωδιών. Αυτές χρησιμοποιώ σαν δομικό μοτίβο του όλου έργου και σαν μουσική απάντηση παραθέτω τις τονικότητες των τεσσάρων μερών του έργου: DO-RE-SOL- DO (Ναι- Σ’α- γα- πώ).^11β
.........Το δεύτερο μέρος έφθανε όταν Εκείνη έφευγε για κόσμους φανταστικούς⁴......Το γνωστό Γαστουριώτικο τραγούδι με τρόπο (κλίμακα) λυπητερό και με τις 4 έμμονες πια Κερκυραϊκές νότες για αργά πορευτικά βήματα Τη συνοδεύουν στον τόπο που θυμίζει στον καθένα μας το τέλος (αλλά και την αρχή) μιάς ζωής.

........Τα κοκόρια της Καθαρής Δευτέρας έχουν πια λαλήσει και η στάχτη του καμένου ειδωλολατρικού Σιόρ-Καρνάβαλου βγάζει τους τελευταίους της καπνούς. Ο άνθρωπος καίει την ψευτιά της νύχτας και ξαναγυρίζει στο φως της μέρας. Η φύση τον περιμένει και κείνος (μέσα στο ξέφρενο σκέρτζο του τρίτου μέρους) κάνει τις πατροπαράδοτες προετοιμασίες του για την εξόρμηση προς την πραγματικότητα και την αλήθεια.

........Πήραμε το κρασί;....... . Ψώνισες τις λαγάνες;.........Έφερες τα σαλατικά;........Aνοιξες τα θαλασσινά;.......... Φόρτωσες τα καλάθια;
Όλες αυτές οι ανακατωμένες προετοιμασίες παρουσιάζονται με τη μορφή των δυο πρώτων μερών μιάς Φούγκας που το δομικό της θέμα είναι κάποιος χορός που ο Κορφιάτης θα χορέψει σαν θα φθάσει στον τόπο της Καθαροδευτεριάτικης εξοχής του. Με την κούπα στο χέρι συλλογίζεται πόσο γρήγορα κυλάει η ζωή βλέποντας να προετοιμάζεται νηστευτικά για το Πάσχα, ενώ μόλις πριν από λίγες μέρες τραγουδούσε τα κάλαντα. Μα μέσα σ’όλα αυτά προπάντων σκέφτεται πως σαν θα πάει στα κούλουμα, μπορεί να συναντήσει και την πέρδικα που θα του χαρίσει την αθανασία, μια και χάρη σ ‘ εκείνη θα δώσει τη σκυτάλη της ζωής στο παιδί του (δηλαδή στην
παραλλαγή του εαυτού του). Καθήκον ή ματαιοδοξία;; Ποιος ξέρει;.......
Μα, να οι πέρδικες έχουν αρχίσει να χορεύουν ψάχνοντας να διαλέξουν εκείνον που νομίζουν ότι θα τους χαρίσει τα ομορφότερα περδικόπουλα, ενώ το τέταρτο και στερνό μέρος έχει πατήσει το κατώφλι της συμφωνίας.
Σαν κεντρικό θέμα ακούγεται ένας από τους κατηγορηματικούς ζωηρότερους Κορφιάτικους Χορούς, ενώ σε όλο το μέρος αυτό (σαν μουσικές σφήνες) ξεπετάγονται οι μελωδίες άλλων χορών του τόπου. Και μέσα απ’ τη μουσική αυτή εκκαθαρίζει ένα «Λάϊτ μοτίφ» που είναι μια μελωδία φτιαγμένη από στοιχεία που το καθένα της αποτελεί την περίληψη κάθε μιανού μέρους της συμφωνίας.
...........Ο χρόνος σταματάει, μια και η φαντασία δεν έχει χρόνο και τα μάτια της πλανιώνται στην κατάμεστη από κόσμο πασχαλινή πιάτσα όπου με δυσκολία γίνεται προσπάθεια ν’ ανοιχτεί λίγος χώρος για να περάση ο Δημήτρης κι ο Καλογιάννης με τη μπάντα της τρομπέτας τους και τσαλαπατώντας πάνω σε σπασμένα πήλινα κομάτια ( ...και συντρίψω τους εχθρούς μου ως σκεύη κεραμέως) να ουρλιάξουν αναστάσιμα τους πατροπαράδοτους «Γραικούς». Άλλοτε πάλι η ίδια φαντασία τριγυρίζει στο μαγευτικό Πέλεκα όπου σε κάποια δυτική πλαγιά τα Κορφιατόπουλα χορεύουν ένα αργό νοσταλγικό τοπικό χορό έχοντας για πολύχρωμο προβολέα τις τελευταίες πορφυρές αχτίνες του ήλιου που διαπερνά τα φυλλώματα των ελαιώνων λίγες στιγμές πριν ξεψυχήσει μέσα στην αγκαλιά της ατέλειωτης άγριας Αδριατικής που κάθε μέρα την ώρα αυτή τον περιμένει να τον πνίξη..
...........Και το σούρουπο αρχίζει ν’ απλώνει και στα δακρύβρεχτα «Γκούντμπάϊ» των δυο⁵ αεροδρομίων του νησιού που λες κι η μοίρα τά'βαλε να βρίσκονται θαρρείς αγκαλιασμένα, τα παιδιά τρυπώνουν με βία κάτω από τα ποδάρια των μεγάλων για να βρεθούν μπροστά και να δουν το μεγάλο τελευταίο θεριό⁶ της μέρας που ξερνώντας καρκίνο⁷ και ξεκουφαίνοντας ξεκινάει με αργά βήματα για το ρουτινιάρικο ταξίδι του. Και Κείνοι φεύγουν κλεισμένοι μέσα στην κοιλιά του θεριού που τους κατάπιε για να τους ξαναβγάλη σε λίγη ώρα (σαν καινούριους Ιωνάδες) άλλους μέσα στην πόλη του μολυσμένου σύννεφου, και άλλους σ ‘ άλλες άγνωστες χώρες της
αιωνιότητας. Και οι άλλοι (που μένουν) χαιρετώντας τους χωρίς να τους βλέπουν, μέσα σε κείνο το πανδαιμόνιο του θόρυβου, ουρλιάζουν ελεύθερα μια και ξέρουν πώς ο θόρυβος θα πνίξη τα ουρλιαχτά τους κι έτσι δεν θα πληγεί ο εγωισμός τους.
.........Κι οι άλλες μέρες ξημερώνουν δίνοντας στη ζωή συνέχισμα και στο χορό ένα νέο ξεκίνημα, που τραγουδώντας το «Μαύρα μάτια....» ξεχύνεται για να στολίση με μελωδίες του τη μαγεύτρα σειρήνα του Ιονίου, που άλλοτε χαρούμενα και άλλοτε νοσταλγικά θ’ αφήσουν τη χρονιά να κυλίση φορτωμένη με χαρές μα και μ’ άλλες τόσες λύπες που συμπορεύονται καταλήγοντας σ’ ένα αισθητικά ηχηρό κρεσσέντο και μια ηχηρότατη μουσική κορώνα.
.......Και μέσα απ’, όλη αυτή την ένταση ανατέλλει μια υπερκόσμια γαλήνη που την.......κουβαλάει στην πλάτη του ο ήχος της καμπάνας, είκοσι μέρες ακριβώς πριν ξεψυχήσει ο χρόνος.⁸ Και κείνος (ο άλλος άγγελος)⁹ στέκεται όρθιος κι αμίλητος εκεί στα δεξιά, αγναντεύοντας τα πελάγη των ψυχών που άλλες ήρεμα και εκστασιακά τον ατενίζουν, και άλλες τρικυμισμένες που γυρεύουν να βρούνε (ψάχνοντας ανάμεσα σε σεβάσμιους ή σοφότατους ιατρούς) τους φάρους και τα σημάδια που θα τις γλιτώσουν από το άσπλαχνο καταβρόχθισμα της αιώνιας απώλειας.
........Μα να το φινάλε φθάνει και όλος ο Κορφιατόκοσμος του νησιού και ο άλλος της......διασποράς αντάμα με τους τρεις αόρατους επίσημους καλεσμένους¹⁰ του συνθέτη φωνάζει μ’ όλη του τη δύναμη, σταματώντας ακόμα και το πιο ηχηρό χειροκρότημα: «.Κέρκυρά μου! Ναι σ’ αγαπώ!»¹¹

Και οι ορατοί ξαναρίχνονται στον τρελό πλανευτή χορό της ζωής κι’ οι άλλοι σ’ άλλους των δικών τους κόσμων. Κι’ ο .......βουρλισμένος καλλιτέχνης του σήμερα συνεχίζει να γράφη τα τραγούδια του, τόσο γι’ αυτούς που βρίσκονται μέσα στο χορό όσο και για κείνους πού' ναι απ’ όξω κι όπως λέει πειραχτικά ή λαϊκή παροιμία: «....πολλά τραγούδια ξέρουν». Μα κείνος λέει πως ξέρει ίσως το καλύτερο και τούτο είναι το: «Κύριε! Δύο τάλαντα μου εμπιστεύθηκες; Κοίταξε: άλλα δύο εκέρδισα επ’ αυτών».¹²
                                                                                   Καλώς μας ήλθατε απόψε φίλοι.
                                                                                                          Δ.Μ.Δ.

1 Την Κέρκυρα

2 Αθήνα

3 Ιούλιος 1978, Νοσοκομείο EDITH CAVEL.

11α

  `i4r4t4i4

         Κέρ -   κυ -      ρά       μου!

11β 

        1^ο      2^ο        3^ο          4^ο

       μέρος μέρος μέρος μέρος

`r4t4i4r4

       Ναι!       Σ'α  -  γα    -  πώ

4 Η μάνα μου, Βασιλική, Πρεσβυτέρα-Λυκειάρχης

5 Δύο αγκαλιασμένα αεροδρόμια = κανονικό αεροδρόμιο και το παραπλέυρως κοιμητήρι Γαρίτσας

6 Διττή σημασία: α) αεροπλάνο, β) νεκρώσιμη πομπή

7 Διττή σημασία: α) καυσαέρια, β) αιτία της αρρώστιας

8 12 Δεκέμβρη, Εορτή του Αγίου Σπυρίδωνα

9  Άλλος Άγγελος Ονομάζεται ο Άγιος στους Χαιρετισμούς

10  Δάσκαλος- μάνα- Αγ. Σπυρίδωνας

11

`irti5--rtir4

12 Συνθέτης και μαέστρος

ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Έργο 18 σε Do ελάσσονα
.....το «ΒΑΣΙΛΙΚΗ» φέρνει στο νου Ρυθμό Αρχιτεκτονικής Ναού. Όπως μπορεί επίσης να το εκλάβη κανείς... όπως (και όπου) θέλει τούτο κατά την γνώμην του αποδοθεί.
Λόγω τεχνικών κωλυμάτων δύο χορωδιακά αποσπάσματα του έργου («Αγιος ο Θεός» καθώς και το πρώτο μέρος - ANDANTE- του Χερουβικού ύμνου) θα παιχθούν μόνο από την ορχήστρα, ενώ οι σολίστες θα πραγματοποιούν με τα RECITATIVI (μονωδίες) τις καθοδηγητικές, για τον φιλόμουσο ακροατή, μελωδικές σφήνες όπως άλλωστε είναι και στη σύνθεση ολόκληρη, όπου άλλοτε κατάρχουν (προηγούνται) του χορού και άλλοτε συνυπάρχουν μετ’ αυτού.
Το έργο αυτό το αφιερώνω στη μνήμη της μητέρας μου (Πρεσβυτέρας Βασιλικής Ιερ. Μάριου Δαπέργολα, Φιλολόγου Λυκειάρχου που μόχθησε για την κατά Χριστιανικόν τρόπον ορθή διαπαιδαγώγηση εκατοντάδων Κερκυραίων μαθητών και ...»πέταξε προς την Ζωή» στις 19 Σεπτεμβρίου 1983) υλοποιώντας με αυτόν τον τρόπο μια παλαιότερή μου προς την μνήμη της υπόσχεση.

Το πεζό απόσπασμα (που διαβάζει η Αρχιεκφωνήτρια του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Κέρκυρας και μέλος της Δημοτικής Χορωδίας ) κα Σοφία Δαγκλή) αποτελεί μιάν έγγραφη παραγγελία, που άφησε η μητέρα μου (σαν κύκνεια μητρική συμβουλή με γενικότερες κατά τη γνώμη μου επεκτάσεις) μέσα σε κάποιο βιβλίο της βιβλιοθήκης μου, γνωρίζοντας ότι θα το βρω, όταν εκείνη θα ήταν πλέον «εκλιπούσα της συγγενείας αυτής» και υπέχει την θέση μικρού λειτουργικού κηρύγματος.
Η παράθεση της σειράς των ύμνων (κατά διαφορετικόν του συνήθους εκκλησιαστικού κατά το τυπικόν τρόπου) γίνεται με βάση την Καλλιτεχνικήν από σκηνής εκφραστική βούληση του συνθέτη και όχι για την καταστρατήγηση του κρατούντος εκκλησιαστικού τυπικού, δεδομένου ότι στην λέξη λειτουργία του τίτλου του έργου, δέον να υπονοείται το «καλλιτεχνική Λειτουργία και όχι το «Θρησκευτική» και κατά το εκκλησιαστικό τυπικό τοιαύτη».
Βεβαίως οι ύμνοι (με την άδεια πάντοτε των εκκλησιαστικών ιθυνόντων) είναι δυνατόν να μπορούν να ακουσθούν σαν αυτοτελή θρησκευτικά έργα τετράφωνου ανδρικής χορωδίας, (ή και μικτής) και τα οποία θα θεωρήσω τιμήν μου να παραχωρήσω προς εκτέλεση στους αγαπητούς συναδέλφους Διευθυντές των εκκλησιαστικών χορωδιών της Κέρκυρας.